O kolonistach, niewolnikach i Cortésie Ten tekst przeczytasz w 6 minut

Kontekst. W ostatnich dniach na kanale youtube ThinkerThemer pojawił się pewien filmik, który wzbudził w internecie falę komentarzy i dość mocnych reakcji. Najlepiej z obiektem kontrowersji zapoznać się samemu:

W skrócie – dwie recenzentki informują, że nie będą recenzować dodatku do Viticulture – Viticulture World, na który bardzo czekały. Dzieje się tak dlatego, że w grze znalazły się karty reprezentujące konkwistadorów (Cortésa i Pizarro) jako postacie o pozytywnym mechanicznym wpływie na rozgrywkę, i zarazem jako reprezentantów winiarstwa w Ameryce Południowej. Jedna z recenzentek pochodzi z Wenezueli, a jej wystąpienie jest silnie emocjonalne.

*

Oczywiście w komentarzach do tej sytuacji natychmiast pojawiły się nawiązania do innych znanych w naszym planszówkowym światku „afer” związanych z kontrowersyjnymi elementami gier: do „kolonistów” uprawiających plantacje w Puerto Rico czy kart niewolników we wcześniejszych wydaniach Five Tribes (w póżniejszych zastąpionych fakirami).

Nie zamierzam streszczać tu przebiegu internetowych „dyskusji”, bo kto ciekaw, z pewnością je znajdzie, a zbytnie zagłębianie się w takie wymiany zdań grozi uszkodzeniem systemu nerwowego. Nietrudno jednak domyślić się, że nastąpił ostry podział na wspierających i rozumiejących reakcję wspomnianych recenzentek (i wydawcy gry, o czym wspomnę później), jak i na tych, którzy tego zrozumienia nie wykazali a zachowanie recenzentek zdecydowanie krytykują.

*

Tu mały antrakt, żeby przedstawić kilka wspomnianych przypadków od strony mojej, czyli Inka grającego w planszówki.

Wciąż grywam w Puerto Rico, a w brązowych kostkach widzę jedynie brązowe kostki, dzięki którym będą działać moje budynki i uprawy.

Karty z niewolnikami jako zasobami w Five Tribes od początku uważałem za niefortunne, ale nie oszukujmy się – gdyby ktoś zaproponował mi partię i okazałoby się, że akurat posiada pierwszą edycję, mało prawdopodobne, bym jej odmówił z powodu, że są tam owe karty.

Gdybym grał we wspomniany dodatek do Viticulture, pewnie nawet nie dostrzegłbym kontrowersji, a wspomnianych konkwistadorów uznałbym za interesującą ciekawostkę dotyczącą rozprzestrzeniania się uprawy winorośli na świecie.

Krótko mówiąc – nawet jeśli w teorii wiem, na czym polegają problemy związane z tymi elementami we wspomnianych grach, to w bardzo nieznacznym stopniu, jeśli w ogóle, wpływają one na mój odbiór samych gier i przyjemność z kontaktu z nimi. Czy wynika to z faktu, że poruszane ciężkie tematy są mimo wszystko odległe dla mnie jako europejczyka z kraju niekolonialnego? Po części na pewno. Czy ma na to wpływ to, że w rozmaite gry grywam od przeszło trzydziestu lat i jestem bardzo dobrze wytrenowany w oddzielaniu świata przedstawionego od rzeczywistego? Po części na pewno. Czy składa się na to jeszcze wiele innych czynników, cech osobowości itd.? Na pewno.

A jednak…

*

A jednak nie mam problemu ze zrozumieniem faktu, że inna osoba ma wrażliwość na te kwestie ustawioną na zupełnie odmiennym poziomie. Czy to ze względu na charakter, czy poziom wczuwania się w grę, czy wreszcie na to, że dane problemy dotyczą jej w sposób znacznie bliższy, niż mnie (na przykład ze względów kulturowych). I w tej sytuacji budzi we mnie sprzeciw oskarżanie takich osób o robienie taniej sensacji, wyzywanie ich od płatków śniegu czy doszukiwanie się w takich sytuacjach upadku naszej cywilizacji. Czy to możliwe, że kreują fałszywy szum dla popularności? Możliwe. Czy to możliwe, że faktycznie kwestia dotknęła je tak mocno, że poczuły konieczność podzielenia się tym ze światem? Możliwe. Nie siedzę w ich głowach, nie mam podstaw, żeby zweryfikować te tezy. Ale potrafię sobie wyobrazić, że taka reakcja jest autentyczna, szczera i prawdziwa. Bo ludzie są różni i mają różną wrażliwość. To, że dla mnie jakiś problem jest mało znaczący nie oznacza, że dla kogoś innego nie może być ważny i kluczowy. Bo moje odczucia nie są wzorcem dla odczuć innych ludzi.

Różni ludzie mają różnie ustawione progi tego, co ich „rusza”. Wynika to nie tylko z ich indywidualnej wrażliwości emocjonalnej, ale często też z tego, jak bardzo abstrakcyjnie lub tematycznie podchodzą do kwestii przedstawionych w grach. Czasem człowiek sam nie wie, gdzie znajduje się jego granica, dopóki na nią nie natrafi.

*

A propos wrażliwości zależnej od tego, jak dana kwestia bliska jest nam kulturowo – mój prywatny przykład z trochę innego poletka, czyli ze świata gier komputerowych. Zawsze wydawało mi się, że grając od dziecka we wszystko, co wpadło mi w ręce, jestem niezwykle uodporniony na cokolwiek, co gra może mi przedstawić od strony tematycznej, bo przecież „to tylko gra”. Wszak zdarzało mi się grać w Panzer Generala Niemcami podczas kampanii wrześniowej, czy też zestrzeliwać Spitfire’y siedząc w kokpicie Messerschmitta. Aż do momentu, kiedy jakiś dziwny darmowy drugowojenny symulator lotu wysłał mnie z misją wykonania nalotów dywanowych na Warszawę, kiedy to uznałem, że jednak grę należy wyłączyć i nigdy do niej nie wrócić. Tam była moja granica.

Jako dygresja, skoro już przy grach komputerowych (choć w zasadzie będących złożonymi grami planszowymi) jesteśmy, to w legendarnej serii Civilization, w jej pierwszej części, liderem reprezentującym cywilizację rosyjską był Stalin, a chińską – Mao Zedong. Fajnie, prawda?

Oczywiście chciałbym oddzielić tu wszelkie gry, które bezpośrednio przedstawiają jakiś konkretny wycinek historii, w szczególności wszelkie gry symulacyjne i wojenne. Jasne, jeżeli odtwarzamy bitwę z II WŚ w której brali udział hitlerowcy, to nie możemy sobie tych hitlerowców wymazać, jak bardzo nie byliby nam wstrętni. Co więcej, prawdopodobnie któryś z graczy będzie się w nich „wcielał”. Zakładam jednak, że jeśli ktoś kupuje albo siada do takiej gry, to podejmuje świadomą decyzję akceptując tym samym to, co otrzyma.

Ale już w grze o winiarstwie potrafię zrozumieć sytuację, gdy trzymanie na ręce karty z postacią historyczną, którą osobiście uważa się za ludobójcę, może powodować sprzeciw.

A jako teścik proponuję taką hipotetyczną sytuację – weźmy względnie oderwaną od konkretnej sytuacji historycznej, średnio abstrakcyjną planszówkę na temat zarządzania prowincjami, w której jedną z postaci do wyboru okazuje się Hans Frank. Jest to dla Was zupełnie obojętne, czy jednak budzi pewien dyskomfort? Żeby nie było – jestem pewien, że znajdą się osoby, których to kompletnie nie ruszy i jestem daleki od tego, by je krytykować. To po prostu różne poziomy wrażliwości, abstrakcji czy też separacji od świata przedstawionego.

Miałem wspomnieć jeszcze o reakcji Jameya Stegmaiera na całą sytuację. Błyskawicznie przyznał się do błędu, wziął winę na siebie, a jego wydawnictwo wydrukuje karty zastępcze i udostępni je za darmo. Ponownie – czy to manewr marketingowy doświadczonego handlowca, czy szczera reakcja na popełniony błąd – nie wiem. Ale nie o tym jest ten felieton.

*

Żeby nie było wątpliwości – mój cały wywód dąży do tego, żeby uszanować zdanie osób, które mają inną wrażliwość niż nasza, a nie do tego, by się im bezwarunkowo podporządkować. Absolutnie nie nawołuję do tego, żeby z wszystkich gier usuwać wszelkie elementy, które mogłyby urazić kogokolwiek na globie. Fajnie byłoby przywiązywać do tego wagę, ale stworzenie stuprocentowo „bezpiecznego” produktu prawdopodobnie nie jest możliwe, a dążenie do tego byłoby najpewniej zabójcze dla jakiejkolwiek kreatywności. Stopień dbałości o to bezpieczeństwo pozostawmy jako kwestię wewnętrzną poszczególnym wydawnictwom.

Jeszcze raz – wysłuchać z szacunkiem i przemyśleć kwestię to nie jest to samo, co automatycznie podporządkować się. Doskonale wiem, że istnieje problem z drugiej strony skali – czyli absolutnie niewspółmiernych konsekwencji dotykających osoby czy firmy, przeciw którym wystosowano zarzuty w mediach społecznościowych. Niszczenie karier i życia prywatnego za najmniejsze potknięcie czy głupie zdanie wypowiedziane dekadę wcześniej. Nie jest to wielkim odkryciem, że przesada i brak umiaru w jakimkolwiek aspekcie i w którąkolwiek stronę prowadzą do wszelkiego rodzaju negatywnych konsekwencji.

Natomiast kwestią, o którą możemy zadbać sami, jest próba okazania szacunku dla zdania i uczuć innych osób. Nawet jeśli tych uczuć sami nie podzielamy, a może nawet mamy problemy, żeby je w pełni zrozumieć. Wierzę, że jeśli ktoś chce się takim odczuciem podzielić i robi to w sposób kulturalny, nie narzucając swojego punktu widzenia innym, to ma do tego prawo. I ma prawo oczekiwać poparcia lub polemiki, ale nie chamskich kpin, odsądzenia od czci i wiary, kwestionowania zdrowia psychicznego czy uczciwości intencji.